Dohthlennak ah ka rak itel khawh ve cu kaa lawm tuk nain peng le tlang in, peng khat chung hmanh nang bu kei bu tiin le bawmchantu hna khat le khat nan i ral ka hmuh ahhin cun kan dohthlennak hi ka hnabei a dongh caan a tam ko. Chin Miphun hi ziah kan lung aa rual khawh hnga lo awww. salai vakok
LAI MIPHUN RAMKHEL NING (politics)– Kan kawlram khualipi bik a simi Yangon ah sianginn kai ding in Chin state khualipi bik Halkha khua in 2008 ah chungkhar le unau kaltak in kai thawh..Khi lio cu Bus thatha a rak um rih lo ii yangon kal hi lampi zanthum hrawng kan riak..Yangon kal lai cu ka ngaih tuk le phanh ka duh nak nih a rak ka tei caah a hartuk nain a fawituk in ka rak ruah..Kyaw hrawng kan phak cu kawlholh dengmang lai holh dengmang holh in i chawnh kha si cang ko..Mah tin cun hmuh ka duh ngai mi Yangon khualipi cu Pathian lamhruai nak thawng in ka va phan..Laimiphun an um nak cu ka kawl colh ve..
Ka miphun khat asimi Laimi tete he kan rak i tong hna sianginn cu kan kai hna ii cu lio kan cawn mi cu Eschatology le politics cu asi cang ko. Bible maw ka cawn hnga ka ti lio ah cun Politics professors pawl he cun Nifatin Debate cu si cang kaw Kawlram history kha ai peh cang..Cu nithawkin politics cu ka molh pi colh ve.. Cu siangngakchia chung cun Karen pa te le kachin nute keimah thi tete an rak um ve ii Karen pa nih cun Chin miphun nih karen hi unau tiah nan kan ruah lo caah nan kan doh ti kha asi cang ko…Mah tin cun Karen pa he cun bia al hram kan thawk ii kan bia a dong ti lo..Cu nih cun Laimiphun kan ramkhel ning cu Study tuah hram a ka thawk ter cang..
Cu lio chan khan Halkha le Falam ralcingling bak kha a rak si fawn ii khua hi ka tuak.Ziah Laimi veve kan si nain kan i rem lo timi bia ka hal.’Halkha pa le Zuu,Falam pa le Nu’ ti kha a rak chuak cang..Tiddim nih chin kan si lo Zomi kan si an ti…Falam nih Chin state khualipi nan kan chuh ti kha asi ve cang.Kan mah Chinmiphun or laimiphun cio cio hmanhah kan ruah ning kan hmuh ning a rak i dang tuk tikah mah siangin cu a rak nuam lo ii i sikvelhnak tianga rak chuak….
Pu.HrangThio tuanbia cu study ka tuah mi ah ai cang cang…Library ka lut poah ah Chin history le politics nih zanit siarem lo ngai in a rak ka um ter.Cu tuanbia ka rak rel dih ii ka theih hnu ah A luancia mi Karen pa kha a rak mawh lo hi ta ka rak ti len.Kawlpawl nih an rak kan namneh ningtete ka van theih,Pu HrangThio le Chin Rifile le Battalion kong cu ka caah poison pakhat a rak si ai..Khi lio an chan lio ah khan Ethnics hriamtlai hi hruaitu tha tein rak ngeih hna sehlaw tlangcungmi nih kawlram cu a changchang tein kan uk diam cang hna lai mu timi khuafak piin a rak ka ruah ter..Cu lio can ah cun karen nih kawlram a lak dih deng mang cang.Yangon khualipi chungah Mingalardon Ralhrang uico umnak sakhan pakhat long tang cang..
U Nuh nih cun Pu Hrangthio le A ralkap cu bia dawhdawh in a lem soi cang hna ii an i zumh sual ai..Karen hna tei cun kawlram pi hi nan mah kut ah a um cang a ti hna..Pu.HrangThio le a ralkap Chin Rifile Battalion pawl nih cun An hleng bia zumhsual in tlangcung kan unau asimi Karen miphun cu Nisawmli le ninga an tuk ciammam hna ii an tei hna…Hi hlante ah hin Karen le Chin ralkap cu Christmas zongan hmangti ii an i nuam ti ko hna cu lio ah cun an zuurit buin Karen nih chinralkap pakhat cu an i tisual .Cu ruang zongah sikhomi asi karen an doh zonghi tihi tuakkhawh asive..Cu tin cun an i do colh cang ii Kawlram cu Chin kutah pek ding asi nain U Nu nih Uknak cu a lak than ii Pu.HrangThio zong damlonak ruang in Mingalardon sizungpi ah a nunnak a liam beh..A tawibik nakin ka tial mi asi. Hi nih a langhtermicu Laimiphun or chinmiphun kan ramkhelning ah hin politics Harrasment kan ton peng…Zeiruangah khengchung sa cu Chinmiphun nih kan tlolh ti si ah cun Ramkhel lei ah kan rak tenautuk caah le pakhat le khat i zumhsual ruangah le kawlthluak le zia hngalh lo ruang deuh ah a rak si. (Lai Ral thawh nak kong)
Laimi cu mah tein ai uk mi miphun kan si..A ho uk mi le pen mi kan rak si bal lo..kan mah le khua,pengtlang le ram ah zalongtein mah tein khuakhan lairelnak nawl a rak ngei mi miphun kan rak si…Mah tluk a nuammi chinram Lairam cu miphundang le ramdangmi mirang ral cu 1889 ah Chinram an rakphan.. 1889 in mirang ral cu Chinram an phan,1896 ah chinram cu Chin hills regulations mirangkuttang ah a um.Cu hlan ah chinram cu mah le miphun ramukbawi khuabawi nih um mi ram asi. Lairal cu 1917 in ai thawk.. A ruang cu Lairam cu mirang nih (colonialism) in an rak uk..Ramukbawi cu mirangnih thlahlawh peloin laimi lila kha thlahlawh (khuachiah)an pekter hna. khuabawi zong duh poah in an phuahhna,an duh poah in rian an tuanter hna.Nikhat tuan man zong mirang nih 500 hmuh ah laimi nih 100 lawng an rak hmuh.
Miphun dang nih kannram cia ah duh poah in tuah le ningcang lo uk cu kan duh lo an ti ii kan chinram cu kan mah tein kanni uk ding asi timi he lairal an thawh nak asi..Mirang nih france ram japan ram ah kuli phor ding in an auh hna mincazin an lak hna.Falam le tedim ah cun a duh mi minlak in an kal.Halkha peng ah cun vuanthok Fisher nih pa um nak inn poah cazin a lakter hna miphundangtheih lonak ram ii ui thih le ar thih in thih nak cha cun kan ramteah thi ko uh sih timi lungput he pu.VanMang nih doh ding in timhtuanhnak a rak ngei,mirang nih a timhtuah nak an theih tikah Pu.Vanmang cu an tailh ii thongah an thlak.Thongchung a um lio ah Anupi Pi Tial Nawn cu a auh i mirang doh ding in misawm ding le khuakhan ding in a chimh.Mirang pawl cu lairam in thawl dingin khua an khang hna. Lairal thawh ding in khuakhang hruaitu hna cu Pu.Van Mang(halkha sangtebawi) pi . Anupi TialNawn
sangpibawi suiling fanu. sakta kuami. Pu Ral Dun,Zokhua in KharMang,Farrawn in HrengAwr an rak si. Mirang ral doh nak ding ah 1917 tho 30 zinglei arkhuan tiang ton nak an ngei. Pu Ral Dun Sakta inn ah tonnak anrak ngei.An biachah nak cu,
- 1.Mirang cu kan ral an si kan doh hna lai.German cu kan ral an si lo caah kan mah he kan i pehtlaih lo.Doh an hau lo.Mirang tu hi lairam in kan thawl hna lai.
- 2.mirang dohawk ah a tang lei bantuk in siseh.Falam i a um mi mirang nih thawngpang an theih lo nak dingah thilhri chah ding.Cu thilhri cu Hniarlawn nih chah ding.
- 3.Falam le Halkha kar baangla hrawh le duah dih ding.
- 4.Senthang,zophei,lautu,maram, zotung nan tho hmasa lai ii hlakha nan phak bakin meithalnan thlah lai.
- 5.Meithal thawngtheih bak in Halkha khuachung nih farhual i siangin mei in duah ding.
- 6.mirangral doh ni cu 1917 Dipa ni 1 ah siseh tiah an rak chah nain an tlam a rak tling lo.
Hawihnu ah sakta in a rak tlungmi hna nih Buang cawkhalpawl mirangbawmtu caw kha an rak hawt piak hna,Cu tnhawg cu Farrawn Hreng Awr le ralkap nih an theihtikah an i timh nak ni cu a sirih lonain kan puangsual lai tiah Halkha ralkap quater an nam ve.Hniarlawn nih meithal thawng an rak theih bak in falam le halkha thilhri an chah ve ii bangla pawl mei an rak duah ve colh.Sakta Pu ral Dun inn ii an biakhiah ning asi ti lo ai mah tin cun Lairal cu an tho.Laura siangbawinu nih sipkar 23 ah meithal thawng ka theih cang a ti.Vuanthok fisher nih sikpar 28 in dipa 21 ah lairal kongah thilhri voi 120 a tuk.Yangon zungpi ah thawnga thanh mi cu halkha ral a tho, Minung 100 hrawng a kan huap tiah a ti…
Cu caah mirang cozah nih 1917 sikpar 30 ni cu lai ral a thawh ni tiah an cohlan. Cu thawk cun laipasal lungput a hung karh ii lai meithal zong nih mirang pa a thah khhawh ko tiah an lai meithal rinhtein mirang raldoh nak nak ah lungkhat thinkhat in thih ah thih nun ah nun tiin Lairam le laimiphun an rak kilven.Lairal 1917-1921 ah khuakip upa hna le lairal a tho micu an rak tlaih hna ii thong an rak thlak hna. Senthangbpeng chung thongtla mi hna ka langhter hna. A dang cu kalanghter hna lo.
1.Heih khar.Phaipha 2.Ngun Kung phaipha 3.Tin khuah Hausen 4.Ping Lung Buanlung 5. Lian Hram khuapi
6.Bok pa Khuapi 7.Zen mang khuapi 8.Sang Bik khuapi 9.Sakta,Ral Dun,Ral Buai,Cin Kulh,son ung,Al chum
Chum ling,Tum ling,Sai er,chiah kuah, Theihkhawh tawk an si..Hi hna hi kan senthang peng chung in ram le miphun caah mirangral a doh mi an si.
Kan senthang cu Hakha he kan pupa chan in ral a do ti mi kan si..Senthang ca lawngah an rak dir lo.Chin huap le miphun huap in rian an rak tuan ti .A tu kan chan ah Misual mithalopa MinAunghlaing nih Myanmar ram cu 2021 feb,1ah uk nak a lak tikah Kan miphun ning in kan doh cio.Cu ah cun Kan senthang peng zong kan i telve…Ngeihchia ngai asimi cu Phu hnih ah kan i then.Miphun huap mi le mipi duhthim nak in hruaimi Ralkap CDF senthang B2 le Hakha he miphun he fonh a duh lomi Senthang CDF tiin kan i then. Kan pupa chan in hakha he ral a domi senthang kan si.Kan pu pa hna cu ca cawnglo mi an si nain ramkhel hi an i fiang ii Miphun pi sinak ah thazang nunnak anrak pek.Tuchan kan fim ee BA ee MA ee tipawl hna nih ramkhel a thlihran ah kan tei ti hna lo. Laimiphun huap le Chin miphun huap ah kamlo pasal senthang kuah an ti ii an rak i tel…Kan i funtom ah cun kan tei lai ti kha an rak hngalh.Hi tluk ai
funtom ko bu hmanh ah Buangcawkhal ruangah an rak sungh ii teinak an ruathluk in an kal kho lo ah cun Aithencheumi pengtlang nih teinak cu kan hmuh lai ti cu lih asi.Thencheu nak ah teinak um bal lo. Pengtlang calawng ah khuakhan lairel hi molh phunkhat asi.Cangai ban tuk lungput asi.Ruahnak bi mi ramkhelnak asi.Hi ral hi senthang revolution calawng asi lo.Kawlram pumpi revolution asi.Kawlram le chin huap in thut ti khuakhanlairelti can asi.Tanrual nak cu teinak asi.A tu lio ralhrang hi CDF lawng nih kan doh lo. Kan zatein kan doh dih.micheu nih CDM in kan doh,Micheu nih hlasak nak in,micheunih thlacam nak in,micheu nih phaisa in a phunphun in kan doh dih cio hna…Cu caah tei kan duh ah cun Laimiphun, chin miphun he doh ti lawng ah kan i tinh mi hmun kan phan lai.Hi nak in a kaudeuh mi target lei ah kal hna uh sih.
A tu can hi pengtlang can a silo kawlram huap in tanti can doh ti can asi.Hi bantuk a bimi ruahnak lungput angeimi nih hruaitu an tuan caah kan senthang chungah buainak Virus an chuahter. Khuakhat le khuakhat remlonak, Khuakhat ah unau cinglarualchan he remlonak,Biaknak a rawk,Hawikom tha a rawkter..Hi virus hi kan pengtlang ning in kan doh lo ah cun tihnung chinchinlai ii thisen a chuak zautelai.Cu caah mirangral a rak do mi senthang chung in kan Pupa hna nih Hakha he ral an rakdohtibantukin kan pupa hna kenehdawh hi zulh i zuam hna uh sih . (United we stand,Divided we fall.)
Note”A tawibiknak in ka rak tialmi asi.Lairalhrang, pehthan te ding…