Kan Chin mino lakah, UFC tiang a phan vemi le nai te zongah teinak he a hun kirmi Joshua Van nih raldohnak caah a herh tukmi CNA kan ralkap hna caah Motor cycle pakhat a cawk piak hna!.
Thawn man ngei,Rum man ngei, Fim man ngei timi cu mah hi si!. Motorcycle cawknak ah $2500 a hlut hna. Salai Tial Thawng
NAT BIAKNAK (NAT-WORSHIP) KONG STUDY KA TUAHMI KAN HRAWMH HNA- Kawl miphun nih an biakmi Nat kong hi tutan cu von in hromh kan duh hna. Nat an biakmi le an biak ning, an biakchan hna hi Laimi nih kan theih a herh ngai ve tiah ka ruah. Zeicatiah, zeidah an biak chan asi ti kha kan theih piak hna lai i an sin i Pathian riantuan zong cu ka theihnak nihcun a kan bawmh lai ti zumhnak ka ngei.
1. “Nat” timi Biafang a rat nak – Nat timi biafang i a sullam taktak hi a biatu hna zong nih an hngal thlu lo. Zei bantuk bia in dah ai thawkmi asi ti zong kha an hngal thlu lo. Asinain “Natta” timi biafang in a rami asi lai tiah zumh asi. “Natta” timi biafang cu Hindu biaknak ah an hmanmi biafang asi i a sullam cu “bawi”, “vengtu”, le “zohkhenhtu” tinak asi. Kawl zong nihcun Nat cu anmah vengtu le zohkhenhtu caah an biakmi le an tlawntlamhmi an si caah “Natta” timi biafang hi an pial ter i Nat tiah an chuahmi hi si dawh asi bik ko.
2. Kawl nih an biakmi Nat hna cu zeibantuk hna dah an si? Zeicadah Kawl nih an biakmi Nat kong lawng hi tial ka duh kan ti ahcun Kawl asi lomi, Mon, Karen, Rakhine le Shan hna zong nih an biakmi Nat hi an um ve hna. An zaapi tein ttial dih ahcun hi capaar hi a kau tuk ding asi caah Kawl nih an biakmi Nat kong lawng hi tial ka von i tim.
Kawl nih an biakmi Nat hi rel cawk ding an si lo. Nat-biaknak zumhnak ahcun zei poh nih thlarau an ngei dih tihi an zumhmi cu asi. Fingtlang, horkuang, thingkung le lungpi zong nih thlarau an ngeih dih hna i cu an thlarau cu Nat an si dih tiah an zumh. Cun, thlarau hi a phunphun an zumh ve i cu thlarau vialte zong cu Nat member chung ah an i tel dih.
Asinain, Nat ahhin thil a ti kho deuhmi le a tthawng deuhmi Nat an um ve tiah an zumh i Nat vialte lakah a tthawngbikmi Nat hna cu minung hna an thih hnu i Nat i a cangmi hna kha an si tiah an zumh. Nai i ai cangmi minung hna cu an thih ahkhan sarthih in thih faak ngaingai in an thi i cu hnu ah Nat ah i can asi tiah an zumh. Cucaah, sar thih in a rak thimi minung Nat i ai cangmi hi an tthawn bik caah biak awk ah ai tlaak bik tiah an ti.
3. Nat biak hram an rak i thawk nak- Biaknak phun tampi cu a dirhtu theih an si. Islam biaknak cu Muhammed nih a dirh, Khrihfa biaknak cu Jesuh nih a dirh, Buddhism biaknak cu Siddhartha Gautama nih a dirh nain Hindu le Nat-biaknak hi a dirhtu ngaingai theih asi lo. Nat-Biaknak nih an zulh dingmi cathiang ( baibal) ttialmi zong a um lo. Cucaah, hmun khat hnu hmun khat Nat kong ahhin an zumh ning le an zumhmi kha ai dang cio. Mon phungki asimi Shin Arahan nih kum zabu 11 ah Anauratha Buddhist biaknak i a rak luhpi hlan vialte ahcun Kawl miphun mi hna hi an zaapi tein Nat lawnglawng hi an rak biakmi asi.
4. Anauratha nih Nat-Biaknak hrawh a rak i zuam – Kawlram tuanbia ah Nat-biaknak hrawh a rak i zuam bikmi cu Anauratha Siangpahrang a rak si. Hi hrawh a fialtu zong hi Shin Arahan asi. Shin Arahan hi Mon miphun phungki asi nain Mon miphun hna nih Buddha an biak ning hi a zoh lengmang tikah Hindhu biaknak nan cawh tuk a ti hna i a ngaih a rak chia ngai. Cutikah, Mon miphun sinah um duh loin Kawl Miphun sinah Bagan ah a rak ra i Anauratha Siangpahrang kha a rak cawnpiak hi Buddhism biaknak ah a luh ter.
Shin Arahan nihcun Anauratha cu a forh i Mon siangpahrang kha a rak tuk ter. Cu lio ahcun Tathon khua cu Mon hna i an khualipi a rak si. Cu raldohnak ahcun Mon Buddhist nih an i duh tukmi an Pitikata (Buddhist baibal) an rak laak. Cun, Bagan i an kir than hnu ah Anauratha nihcun Kawl miphun dihlak nihhin biaknak dang kan bia hrimhrim lai lo, Buddhistsm lawnglawng hi kan zul hna lai tiah thawng a thanh caah cu lio i an rak zulhmi Nat-Biaknak cu faak ngaingai in an rak doh. Nat biakttheng vialte kha an rak hrawh dih i Nat a biami hna kha an tlaih hna i an rak hrem hna. Nat biaknak hi Kawlram vawlei ah tlau cikcek kho ding in an rak i zuam.
Nat-biaknak an doh bu cun mipi kha Buddhism zumhnak le zulh dingmi kha an cawnpiak hna. Asinain, Buddhist cawnpiaknak ahcun khamhtu a um lo i mah nih thil ttha tuah i cu thil ttha tuahmi i a theipar cu thih hnu ahkhin va zuun te dingmi asi i atu an nun chung ahhin vengtu le bawmchantu an herh ve caah Nat kha bia lo in an um kho hrimhrim lo. Cucaah, mipi nih Buddha cawnpiaknak kha an zulh ko buin Nat kha an innchung ah a thiltein an rak biak tthiamtthiam hna.
5. Min Mahargiri Nat vialte lakah a bawi bikmi- Nat vialte lakah minung Nat i ai cangmi kha a tthawngbik an si tiah an zumh ko buin minung Nat i ai cangmi vialte lak zongah Min Mahargiri Nat hi a bawibik asi tiah an zumh. Minung a rak si lio ahcun Mahargiri hi a min ah U Tint Te ti asi i Tagaung khuami a rak si. Anih hi mi chuak thiam tuk le mi cak tuk a rak si. Cucaah, Tagaung uktu siangpahrang nih a ka tei te sual lai ti a phan caah thah a rak duh. Cucu, a theih tikah a rak zaam. Siangpahrang nihcun a thluak a rak chuah i an farnu kha nupi ah a rak tthit. Siangpahrang nupi asimi a farnu cu a ttapa kha rak tlung ding in a auh ter. A dawtmi a farnu nih a auhmi asi caah U Tint Te cu siangpahrang inn ah a rak ra.
Cutikah, siangpaharng pa nihcun a tlaih ter hna i hri in a ttem ter hna i a nung buin mei in a rak khangh ter hna. A farnu nihcun a tta an tuahto ning cu a zoh kho ti lo i a tta a thihnak meialh lak ahcun ai paih ve i cu ka ahcun an tta-far te cun an thi tti.Cutikah, U Tint Te cu Nat ah ai cang ti asi i Saka kung ah khua a sa an ti. Saka kung tang i a tlawngmi poh cu an thi tawn. Caw le rang zong Saka kung tang i an kal poh ahcun an thi tawn. U Tint Te Nat nih a thah hna tiah an zumh. Cu tikah, siangpahrang nihcun an ram chung i a ummi Saka kung vialte kha a hau ter dih hna i cu Saka kung vialte zong cu Ayeyarwadi Tiva an a hlawng ter dih hna.
Saka kung pawl cu Tagaung Khua in thlanglei Bagan lei ahcun ti nih a von fenh len hna. Cutikah, Bagan Khua i a rak ummi Bagan uktu bawi i a mang ah U Tint Te (Min Mahargiri Nat) nihcun bia a rak chimh. Saka kung i cit in ka rak ra i a tu hi Bagan Ayeyarwadi tiva kam ah Saka kung pawl he kan um tti ko. Ka umnak ding inn (palace) na ka sak piak ahcun Kawl miphun hna hi keimah nih kan ven hna lai tiah a rak ti.
Bagan uktu pa nihcun a thaizing zingka te ah Bagan Ayeyarwadi tiva kam cu a va zoh i Saka kung pawl ti nih a kam ah a nenmi hna cu a va hmuh taktak hna. Cutikah, Bagan uktu pa nihcun Saka kung pawl cu a laak hna i Pohpa Tlang cungah U Tint Te caah cun inn (palace) cu a rak sak piak. Cu, hnu pohpoh cu Kawl miphun nih Min Mahargiri Nat ah ai cangmi U Tint Te cu biak hram an i thok. U Tint Te cu a thih ning a fah tuk caah a Nat zong hi power a ngei khun tiah an zumh fawn.
6. Min Mahargiri nih zeidah a tuah piak hna? Min Mahargiri Nat cu Kawl nichun ein-dwin-Nat tiah an ti i innchungkhar zohkhenhtu Nat tiah an ruahmi asi. Minung a rak si lio i a thih ahkhan mei in a thih caah mei hma i ung-hang in an rak i thlop tawn. Cucaah, Min Mahargiri Nat aiawh tu ding ah Ung-tlai (Ung-ti) kha puan sen in an tuam i an innchung tung ah an rak thlai. Atu ahcun tlakrawh inn a tam cang caah khengpi chung ah an chiah cang.Min Mahargiri Nat aiawh ah an chiahmi ung-tlai cu a mei te khi a kiak lomi asi lai i ung-tlai i a chung zongah a ung-hang kha a um peng lai. Ung-hang kha a reu sual ahcun innchungkhar buainak le sungh-zatlaknak fakpiin kan tong kho tiah an zumh.
7. Anauratha Siangpahrang nih Nat pakhat a ser chap- Kawl miphun nih an biakmi hna Nat vialte lakah minung Nat i ai cangmi cu a tthawng khun le thil ti kho khun i an chiah caah an biak khun cu va si kaw, minung Nat i ai cang tiah an ruah i an biakmi hna hi 36 an rak si i cu lakah a biapi bik i an ruahmi cu Min Mahargiri Nat cu a si.
Acunglei ah ka ttial cang bantukin Shin Arahan forhnak thawngin Anauratha nihcun Nat biaknak cu faak tuk in a rak doh len ko nain mipi nih a thli tein an innchung i Nat an biak tthiam ko kha Anauratha nih a theih tikah nat biaknak ka doh lenmi hi ka doh khawh ttung lo ti kha a von i thei. Cutikah, Nat biaknak doh kha a ngol i Buddhist biaknak he Nat-biaknak he a pahnih in biak tti dingin a fial tthan hna.
Buddha cawnpiaknak hi nan thih hnu caah a ttha i Nat-biaknak hi atu lio nan nun chung caah a herh ve tiah a ti hna. Anauratha tu nih Nat pakhat a chap piak hna i cucu Thakya Min tiah a ti. Thakya Min cu Min Mahargiri cungah a chiah piak hna caah atu Kawl nih an zumhmi Nat vialte lakah a bawi bikmi cu Thakya Min asi cang. Thakya Min i a inn (palace) cu amah nih a tuahmi Shwe Zigone Pura kual, Ngaung Oo khua pawng ah a ser ve.
8. Thakya Min nihcun zeidah a tuah piak hna? U Magha ti zong ah an auhmi Thakya Min cu lu pathum a ngeimi vui (sai) cungah an tthut ter lo asi le an dir ter tawn. Anih nih mipi caah a tuah piakmi hna cu titoih pui (The water festival) caan, an kum thar caan, poh ah van in Thakya Min cu a rak ttum tawn i minung pakhat cio kha a ton hna. Thil ttha an tuahmi vialte kha ca in ai ttial dih hna. Thil ttha lo an tuahmi vialte kha uico vun ah a ttial i thil ttha an tuahmi vialte kha sui catlap cungah ai ttial hna tiah an zumh.
9. Nat hi zei caah dah an biak hna? Nat an biak chan hna cu:
- (1) Minung nihhin mah le mah i ven khawh lo caan hi kan ngei tawn hna. Nat nih a kan ven khawh lai ti an zumh caah an biak hna.
- (2) Hmailei i an ton dingmi kong theih chung an duh caah an biak fawn hna. Kawl hi hmailei ah a cangte dingmi kong theih chung khi a duh ngaingaimi an si. Cucaah, Nat-puai an tuah tawn i Nat-saya (Nat-gadaw) pawl nih hmailei ah an cung i a tlung dingmi kha an phuan piak chung tawn hna.
- (3) Thluachuah pe kho tu ah an ruah hna caah an biak hna. Laitlang lawng i sia kan ngeihmi hna khi Kawl acheu nihcun Nat nih an peekmi hna thluachuah, laksawng ngan tuk asi tiah an ti.
10. Nat an biak ning- Nat-biaknak ah ai pe deuhmi nihcun ni fatin in an biak hna bantukin acheu nihcun an herh caan lawng ah an biak ve. Lam hla deuh le lam a chiatnak deuh i motor hna saupi a kal ding an si caan ahkhin an Nat an biak ta hnu ah an kal tawn, inn sang deuh an sak lai ah khin Nat nih rak kan veng seh tiah Nat kha an biak ta tawn hna, cun an dam lo caan, harnak an ton caan tibantuk ahkhan Nat an biak tawn hna.
Nat an biak ahhin Nat nih a duhmi rimhmui kha an khangh piak tawn hna, ti an peek, rawl an peek, cakuak zong a pemi an um. Cun, Yangon ah a um i Nat a biami hna cu kan motor chung ah Nat um seh ti an duh caah Yangon motor a vengtu ah an ruahmi Taukkyaint khua pawng i palace an sak piakmi Bobo Kyi Nat kha a aiawhtu caah hri raang le hri sen kha an motor chung, hnulei zohnak thlalang ah khan an ttem tawn.
Nat kha ra hna seh tiah puai an tuah piak tawn hna. Nat puai pohpoh cu ni thum chung tuah phung asi. A ni khatnak hi kha Nat pawl an rat ni asi i, a nihnihnak kha Nat pawl he an i nuamh ni asi i a nithumnak ni kha Nat lawng a kal tthan ni asi tiah an zumh. Nat puai an tuah ahhin Nat-gadaw (Nat-nupi) tiah an timi nudawk-padawk pawl kha faak ngaingai in an ttamh hna. Zu kha ri lakin an dangh hna i Nat kha an chungah a lut tawn i hmailei i a tlung dingmi thil kong kha an phuan ter tawn hna. Nat-gadaw pawl cu kanmah Lailei i khuavang ngeimi bantuk deuh ahkhin ruah an si. Nat-puai ahcun zu hi din cawk lo in a um i phaisa hi an vorh tawn i puai i mipi nih an i cuh caan zong a um.
11. Nat-biaknak a zor- Vawlei cung fimnak le thiamnak a von san hnu in Kawl miphun hna zong thanchonak lei lam an von zul ve cang i Kawl mino hna thinlung ah Nat-biaknak hi a tlau chin lengmang ve. Nat kong a thei ti lomi mino an tam chin lengmang cang. Nat a biami hi a tam deuh cu kum upa deuh le tar deuh lawng an si pah cang. Buddhist biaknak tu hicu an sunhsak ngai ko cang nain Nat-puai tehna hicu a tlawm ngaingai cang. AMT